1. Kapadokya Montessori
2. Makaleler
3. Erken Okuryazarlık Becerileri ve Desteklenmesi

Erken Okuryazarlık Becerileri ve Desteklenmesi

Erken okuryazarlık, okul öncesi dönemde okuma yazma becerisi edinmeden önce, çocukların okuma yazma becerilerine yönelik kazandığı tüm farkındalıklar olarak ifade edilebilir. Bir başka deyişle, erken okuryazarlık doğrudan okuma yazma öğretimi olmamakla birlikte çocuğun okuma yazma faaliyetlerine yönelik temel oluşturacak bir desteğin sunulmasıdır (Ghoting & Martin-Diaz, 2005). Erken okuryazarlık becerileri bazı bileşenlerden oluşmaktadır. Bu bileşenler; yazı yazma ve yazı farkındalığı, sesbilgisel (fonolojik) farkındalık, alfabe ve harf bilgisi, sözcük bilgisi ve dinlediğini anlama olarak sınıflandırılabilir.

Fonolojik (Sesbilgisel) Farkındalık ve Desteklenmesi; Seslerin tanınması, sesler arasında farkların ayırt edilebilmesi, ses ve hecelerin birleştirilip değiştirilmesi, sözcüklerin seslerinin tanıması gibi becerileri kapsar. Erken dönemde kazanılan fonolojik farkındalık becerileri ilerleyen zamanda okuma başarısı üzerinde önemli bir etkiye sahiptir (Güneş, 2014; Erdoğan, 2011). Çocuklarda sesbilgisel farkındalık becerilerini desteklemek için kendi isimleri ritim eşliğinde hecelenerek seslerin ayırt edilebilmesi sağlanabilir. Okunan bir kitaptaki hayvan figürlerinin çıkardığı sesler taklit edilerek üzerinde konuşulabilir. Kitaplarda geçen yeni bir sözcüğün anlamı çocuklara açıklanarak ritim tutulabilir. Bunun yanı sıra sözlü çocuk edebiyatı ürünleri olan şiirler ve tekerlemelerden faydalanmak, parmak oyunları ve çeşitli oyunlar oynamak fonolojik farkındalık becerilerinin gelişimine katkı sunar.

Yazı Farkındalığı ve Yazı Yazmanın Desteklenmesi; Çevredeki yazıların, yazılı sembollerin ve grafiklerin fark edilmesi, logoların tanınması, resim ile grafik arasındaki farkı algılayabilme olarak tanımlanabilir (Bialystok, 1991). Çocuğun kitabı nasıl tutacağını bilmesi, kitabın başlığını gösterebilmesi, yazının hangi yöne doğru ilerlediğini bilmesi ve sayfaları doğru yönde çevirmesi yazı farkındalığı becerisinin geliştiğini göstermektedir (Cabell vd, 2011). Okul öncesi dönemde çocukların yazı yazma ve farkındalık becerilerini destekleyebilmek için; ince motor gelişimlerini sağlayıcı etkinlikler yapılmalı, çocuklar isimlerini yazma konusunda teşvik edilmeli, çocuklara sıklıkla hikâye kitapları okunmalı ve çeşitli yazı özellikleri barındıran çocuk kitapları çocukların aktif katılımıyla etkileşimli olarak okunmalıdır. Bunun yanı sıra çocuğun günlük hayatında kullandığı materyaller ve oyuncaklar isimleriyle etiketlenebilir.

Alfabe & Harf Bilgisi ve Desteklenmesi; Alfabe bilgisi, harflerle sesler arasındaki bağlantıların tanınması becerisidir. Çocuklar alfabede bulunan harflerin seslerini ve isimlerini okuyup yazdıkça, konuşma dilinin seslerini ve yazı dilindeki çeşitli sembolleri daha iyi anlamlandırmaktadır (Ferrara, 2012; Epstein, 2014) Çocukların alfabe ve harf bilgisini desteklemek için öncelikle alfabedeki sesli harflerin tanınması sağlanabilir. Örneğin; bir hikâye kitabında “e” harfini bulma çalışması yapılabilir. Diğer bir çalışmada ise çocuğun ismindeki sesli harflerden yola çıkılarak yine öykü kitaplarından yardım alınarak harf farkındalığı desteklenebilir. Sesli harfleri kavrayan çocuklarla daha sonra sessiz harfler üzerine çalışmalar yapılabilir.

Sözcük Bilgisi ve Dinlediğini Anlama Becerisinin Desteklenmesi; Sözcük bilgisi okuma, yazma, dinleme ya da konuşma sırasında anlaşılan kelimelerin tamamıdır. Çocuğun duyduğu kelimeleri anlamları ile eşleştirebilmesi kelime edinimini kolaylaştırmaktadır. Dinleme ve konuşma faaliyetleri, çocukların sözcük ve cümle ile ilgili farkındalık kazanmalarına olanak sağlar ve erken okuryazarlık becerilerinin gelişimine imkân tanır (Pearson ve Fielding, 1982; Huttenlocher, 1991). Çocukların bu becerilerini desteklemek için dinleme çalışmaları sırasında çocuk şarkılarından ve çeşitli müziklerden oldukça sık yararlanılmalıdır.

Kaynaklar

Bialystok, E. (1991). Letters, sounds and symbols: Changes in children’s understanding of written language. Applied Psycholinguistics, 12, 75-89.

Cabell, S. Q., Justice, L. M., Konold, T. R., & Mcginty, A. S. (2011). Profiles of emergent literacy skills among preschool children who are at risk for academic difficulties. Early Childhood Education Journal, 26(1). 1-14.

Erdoğan, Ö. (2011). İlk Okuma-Yazma Süreci İçin Önemli Bir Beceri: Fonolojik Farkındalık. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 24 (1), 2011, 161-180

Ferrara S. L. (2012). Literacy and the inclusive classroom. Newyork: Nova Science Publishers.

Ghoting, S. N. & Martin‐diaz, P. (2005). Early literacy storytimes @ your library: partnering with caregivers for success. Chicago: American Library Association.

Güneş, F. (2014). Türkçe öğretimi Yaklaşımlar ve Modeller. Ankara: Pegem Akademik Yayıncılık

Huttenlocher, J., Haight, W., Bryk, A., Seltzer, M., Lyons, T. (1991). Early vocabulary growth: Relation to Language input and gender. Developmental Psychology, 27(2), 236-48.

Pearson, P., & Fielding, L. (1982). Research update: Listening comprehension. Language Arts, 59(6), 617-629.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                         Arş. Gör. İsmail Berat UZUN