1. Kapadokya Montessori
2. Makaleler
3. Çocukta Dil Gelişimi - 2

Çocukta Dil Gelişimi - 2

Dil, insanlığın gelişim sürecindeki en önemli sosyal araçlardan biridir. Sahip olduğu hem karmaşık hem de soyut yapısıyla tam olarak kazanılması ve kullanılması oldukça uzun yıllara yayılır, hatta ömür boyu sürer.

Dilin genel gelişim aşamalarından bahsedilen, 0-2 yaş grubuna yönelik günlük rutinlerle dil ve konuşma gelişiminin desteklenmesine ve kitap-materyal önerilerine yer verilen Çocukta Dil Gelişimi 1 makalesinin devamı olan bu makalede, 2 yaştan okul dönemine kadar olan erken çocukluk döneminin, dil ve konuşma gelişimini destekleyici ‘etkileşimli kitap okuma’ ve ‘dil uyarımı sunma’ kavramlarıyla birlikte rehber niteliğinde öneriler bulunmaktadır.

2-3 yaş arasında çocuklar zihinsel gelişimdeki ve olgunlaşmadaki gelişimle birlikte ‘sözcük patlaması’ yaşarlar ve sürekli ‘neden?’ sorusu yöneltirler. Bu sorulara açık cevaplar vermek önemlidir. Boya kalemleri ve kağıt kullanarak çocuğun resim yapmasını sağlayın ve çizdikleri üzerine konuşun. Yönergeli oyunlarla ‘edatları’ çalışın (bebeği masanın üstüne koy vb.). Bu dönemde çocuklar üzgün-mutlu-korkmuş gibi basit duyguları anlamaya başlarlar. İçerisinde farklı duygu durumları barındıran hikayeler-olaylar anlatın. Çocuğun doğal ortamında karşılaştığı bir olay karşısında hissedeceği duyguyu ifade edip; üzerine konuşun.

Kitap önerileri; Dünyayı Gezmek İsteyen Horoz, Mavi Bulut Yayıncılık; Siyah ve Beyaz Fabrikası, Mikado Çocuk; Kutup Ayısı Olmak İsteyen Boz Ayı, Martı Yayıncılık; Yardımsever Kirpi, 1001 Çiçek Yayınevi; Kafası Karışık Bukalemun, Kuraldışı Çocuk; Hayvan Kurtarma, Birkitapyolla; En Sevdiğim Sözcük Hayır, Net Çocuk; Benekli ve Çizgili Bir Mızıkçılık Hikayesi, Pearson; Hareketli Kitaplar Serisi, İşbankası/Kültür Yayınları; Zürafa Saklama Rehberi, Pearson; Aç Tırtıl, Mavibulut Yayıncılık.

Dil gelişimini desteklemek için sadece kitaplardan yararlanmayız. Ayrıca evde artık materyallerle yapılan kartlar, kuklalar, hikaye önlükleri, boyanmış taşlar da kullanılabilir.

3-4 yaş arasında Çocuklarla kavram gelişimine ilişkin zıt kavramlar oyunları oynanması önemlidir. Bunun için hazır materyalleri-kendi çizimlerinizle oluşturduğunuz materyalleri ya da sözel dili kullanabilirsiniz. Zaman ilişkilerine konuşmalarınızda bolca yer verin çünkü zaman kavramı soyut bir kavramdır, çocukların zaman kavramını algılamaları zaman alır ve somut desteklere ihtiyaçları vardır. Bir nesnenin özelliğini anlatıp sorular sorarak nesneyi bulma oyunları oynayın. Bu etkinlik soru sorma, soruya uygun cevap verme becerisini destekleyeceği gibi aynı zamanda soyut düşünme becerisini de pekiştirmiş olacaksınız.

Materyal Önerileri; Nesi Var? – Ek Yapısı ve Eşleştirme, Mirket Yayınları

Mechanlou - Kırmızı Başlıklı Kız Hikaye Tamamlama Kart Oyunu, Djeco

Puzzle Trio Jobs - Üçlü Meslek Yapbozu, Djeco

Sözcük Dedektifi - Konuşma Sesleri Farkındalık Oyunu, Mirket yayınları

Hikayeli Yapboz(2-7 yaş), Edukids

Zıt Kavramlar(2-7 yaş), Edukids

As The Day Goes By, Djeco

Kitap Önerileri

Dünyanın En Küçük Hediyesi, Altın Kitaplar; Esneme Kitabı, Mavibulut yayıncılık; Nasıl Başlar, YKY; Eksik Parça, Butik Yayıncılık

5 yaş+ Bu dönemde çocuklar artık dile özgü becerilerde yetişkinlere benzer özellikler gösterirler ve zihinsel gelişime paralel olarak da farklı düşünme stratejilerini desteklemek de önemlidir.Yaratıcılık geliştirici oyunlar oynayın (Barış sabah okula gitmek için çantasını arıyordu fakat bulamadı, sonra?, ağaçlar mavi olsaydı ne olurdu? vb. ), hafıza oyunları oynayın. Bunu 4-5 kelimeli cümle tekrarlarıyla yapabilirsiniz. Birbirinden bağımsız sözcükleri kullanarak cümle kurma etkinliği yapın (ördek ve kalemle ilgili bir cümle kurmasını isteyebilirsiniz), olay sıralama-hikaye sıralama etkinliği yapın, cümledeki eksikliği bulma ve tamamlama oyunu oynayın (‘Babam işini bitirdikten…… eve gitti’ vb.), bir kelime söyleyin; o kelimenin başladığı hece-harfle ilgili başka kelime bulma oyunu oynayın; bu durum sözcüklere ve kavramlara olan ilgisini arttırarak dile ait farkındalığını da destekleyecektir.

Kutu Oyunları; Tik Tak Bomm Extra - Bombadan Kurtul Kelime Oyunu, Piatnik

Sıralama Kartları, Gün Yayıncılık, Yazar; Morhan Meriç

Bla Bla Bla - Dil, Kavram, Hikaye Kutu Oyunu, Djeco

Rory'nin Hikaye Küpleri Büyük Boy, Asmodee

Kelimelerin Oyunu Hecelerin Uyumu, Edukids

Abc Dring, Djeco

Kitap Önerileri

Bir Fikirle Ne Yaparsın-Bir Problemle ne Yaparsın? , Nar Çocuk; Benden Bir Tane Daha Olsa, Altın Kitaplar; Bazı Günler, YKY; Bay Tam Tersi, Nesin Yayınevi; Kreşendo, Elma Yayınevi; Boşluk, Nesin Yayınevi; Büyük Sözcük Fabrikası, Aylak Kitap

Okulöncesi çocuklarının sözel dil performanslarının geliştirilmesinde özellikle yararlı olabilecek 2 yaklaşım dil uyarımı sunma ve etkileşimli kitap okuma yaklaşımlarıdır.

Dil Uyarımı Sunma; Doğal ortamla oyunla birleştirilerek çocuğu dile maruz bırakmadır. 4 farklı şekilde kullanılabilir.

Kendi kendine konuşma; içerisinde bulunulan ortamda yapılanlar çocuğa anlatılır. Görülen, duyulan, yapılan, hissedilen eylemler çocuğa ifade edilir. ‘ellerimi yıkıyorum, su ılık, sabunu düşürdüm’, ‘Küplerden kule yapıyorum, küplerimi görüyor musun?, küplerimi üst üste koyuyorum’.

Paralel Konuşma; Yetişkin kendi yaptıklarını değil, çocuğun o anda yaptıkları ile ilgili konuşur. ‘bir kule yapıyorsun, kulene bir blok koydun, şimdi bir tane daha koydun, daha büyük oldu’

Tekrarlar; Çocukların sözlerini yetişkinlerin hemen ardından aynı şekilde tekrar etmesini (Çocuk; ‘köpek su içiyor’, Yetişkin ’evet, köpek su içiyor) içerir. Bu durum çocukların dilin kullanımına daha sık tanık olmalarını ve kendi kullandıkları dille iletişim kurdukları çevre arasındaki farklılıkları görmelerine destek olur.

Taklitlerin ve Genişletmelerin Kullanımı; Çocuğun ifadelerine; yetişkin cümlesine benzer bir şekilde genişleterek geri bildirimlerde bulunulur. ’çocuk bebeği için ‘uyu’ dediğinde yetişkinin ‘evet bebek yatakta uyuyor’ şeklinde genişletme.

Etkileşimli kitap okuma yetişkin ve çocuk arasında etkin bir etkileşime dayalı, birlikte kitap okuma etkinliği olarak geliştirilmiştir. Yetişkin dinleyicidir. Çocuktan gelen soruları yanıtlar, çocuğa sorular sorar, gelen yanıtlara yeni bilgiler ekler, çocuğun yanıtlarını-katılımını destekler, çocuğun kitaplara ve yazı diline ilişkin farkındalığını arttırır. Çocuk aktif bir rol üstlendikçe yetişkin sorumuluğu giderek çocuğa bırakır.

Çocuğun kitaba olan ilgisini canlı tutmak, aktif katılımını sağlamak, kitapları çocuğu sıkmayacak şekilde tekrar okuyarak alıcı-ifade edici dilini desteklemek önemlidir. Kitap okurken; materyalle desteklemek(kostüm, dekor, kukla vb.) kitaba olan ilgisini arttırarak sözcük öğrenmesini destekleyecektir ve materyallerle desteklenen etkileşimli kitap okuma saatleri, çocuğun iple çektiği, zevkle katıldığı aktiviteler haline gelecektir.

Uğur Hassamancıoğlu

Kapadokya Üniversitesi

Çocuk Gelişimi Programı

Öğretim Görevlisi